MİTOZ BÖLÜNME
Mitoz bölünmenin başlangıcını saptamak
olanaksızdır. Fakat hücrede bazı değişiklikler olur; hücre içeriği jel haline
geçer, metabolizma durur, çekirdeğin hacmi hızla büyür. Kromatid iplikleri
belirginleşir ve boyanmaya başlar. G2 evresinin tamamlanması, kromozomların
türlere özgü şekil ve sayıyı kazanmasıyla mitoz bölünmeye geçilir. Işık
mikroskobunda kromozomlar artık rahatlıkla görülebilir. Bu süre yaklaşık bir
saat sürer. Bu evredeki hücreler küre şeklindedir ve etrafındaki cisimlere
kuvvetle bağlanmamıştır. Mitoz bölünme; profaz, metafaz, anafaz ve telofaz diye
dört evreye ayrılır.
Profaz
Başlangıcında çekirdek içinde ince
uzun kromatid iplikleri halinde görünen kromozomlar, yavaş yavaş helozon
şeklinde kıvrılarak kalınlaşmaya başlar ve görülebilir duruma geçer. kalınlaşma
ve kısalma anafaza kadar devam edebilir. Bu arada eş kromozomlar birbirlerinden
fark edilemeycek kadar sıkıca bağlıdırlar. Bu evrede birbirine sentromerlerle
bağlanmış olarak duran kromozomların her birine kromatid denir. Sentrozomlar
ayrılarak her biri bir kutba gitmeye başlar ve aralarında iğ iplikleri oluşur.
Profazın sonuna doğru iğ iplikleri ile kromozomlar arasında bağlantı kurulurken,
sentrozomlardan hücre zarına uzanan iğ iplikleri de oluşur ve çekirdek zarı
eriyerek kaybolur, kromozomlar sitoplazma içerisine
dağılır.
Metafaz
Kromozomlar çok kere bir çember gibi, bazen de
karışık olarak ekvatoral düzlem üzerinde dizilirler. Genellikle küçük
kromozomlar merkezde, büyükler çevrededir. Diziliş türlere özgü bir özellik
gösterir. Kromozomlar eşit olarak kutuplara çekileceğinden, ortada belirli bir
denge kurulana kadar beklenilir.
Profaz 30-60 dakika sürmesine karşılık,
metefaz ancak 2-6 dakika sürer. her bir kromozomun sentromeri belirgin olarak
ikiye bölünür ve kromatidler tam olarak birbirinden
ayrılır.
Anafaz
Ekvatoral düzlemdeki kardeş kromozomlar kutuplara
bu evrede taşınırlar. Kasılma özelliği olan sentrozomların iğ iplikleri
sayesinde kromozomların yarısı bir kutba, diğer yarısı öbür kutba gider.
Kromozomların kutuplara ulaşmasıyla bu evre sona erer.
Bitki hücrelerinde
sentrozom bulunmadığı için kromozomların taşınması sitoplazma hareketleriyle ve
sitoplazma kökenli iğ ipliklerinin yardımıyla olur. Bu evre de yaklaşık olarak
3-15 dakika sürer.
Telofaz
Kromozomlar daha az boyanmaya başlar.
Çekirdek zarı yavaş yavaş oluşur. Kromozomlar uzayıp incelmeye başlar. Bölünme
açısından çekirdek dinlenmeye geçerken, hücre metabolizması aktif hale
geçer.
Bu evrenin oluşumu sürerken bir yandan da sitoplazma boğum yapmaya
başlar. İğ ipliklerine dik olarak boğumlanan sitoplazmanın o bölgede jel hale
geçerek iki oğul hücrenin stoplazmasını ayırdığını ileri süren görüşlerde
vardır. Stoplazmanın boğumlanarak ayrılması sürecine sitokinez denir. Telofazın
başlangıcından iki yeni hücrenin oluştuğu ana kadar geçen süre 30-60
dakikadır.
MAYOZ BÖLÜNME
Bütün döllerde kromozom sayısının
değişmez kalabilmesi için (sperm ve yumurtanın birleşmesinden kromozom sayısı
iki katına çıkacağından dolayı) farklı bir hücre bölünmesi gelişmiştir. Mayoz
bölünme ismini alan bu tip bölünmede, kromozom sayısı yarıya indirgenir. Mayoz
bölünmenin sonunda meydana gelen gametler diğer vücut hücrelerinin aksine n
sayıda kromozom taşır (bazı bitkilerde ve bir hücrelilerde bireyin kendisi
yaşantısı boyunca haploid kromozomlu olduğundan mayoz bölünmeye gerek kalmaz).
Normal olarak soma hücrelerinde 2n kromozomlardan homolog olanlar, boyuna,
sinaps dediğimiz aralıklarla birbirinin yakınında uzanırlar. Bu homolog
kromozomların her biri ayrı bir kutba giderek, yalnız bir tanesinin bir gamete
verilmesi sağlanır. Homolog kromozomlar aynı büyüklüğe ve şekle, keza benzer
kalıtsal faktörlere sahiptir. Gerek yumurta gerekse sperm oluşumu son iki hücre
bölünmesine kadar aynı kurallara göre yürütülür. Daha sonra spermatogenezis
(sperm oluşumu) ve oogenesiz (yumurta oluşumu) farklı şekilde meydana
gelir.
Mayozda da mitoz gibi profaz, metafaz, anafaz ve telofaz diye dört
evre vardır. Bu evreler arada interfaz olmaksızın peş peşe iki kez gerçekleşir
ve sonuçta dört yavru hücre meydana gelir. Mayoz bölünme ile mitoz bölünme
arasındaki en büyük farka profazda rastlanır.
İnterfaz
Bölünmeye
hazırlık evresidir. Mitozdaki interfaza benzemekle birlikte hücrelerin mitozdaki
gibi büyüklüklerinin ve hacimlerinin artması
gerçekleşmez.
Profaz-I
Kromozomlar kısalıp kalınlaşmaya başlarken,
anadan ve babadan gelen homolog kromozomlar sinaps halinde ya yan yana parelel
uzanırlar ya da birbirinin üzerine kıvrılırlar. Kısalma sonucunda kromozomlar
mitozdaki gibi görülmeye başlar. Her kromozom iki kromatitten yapıldığından,
homolog kromozomlar dörtlü demetler halinde görülür, bu görünüşe tetrat denir.
Canlının vücudunda homolog kromozom kadar tetrata rastlanılır (insanda 23 tane).
Kromozomların sentromerleri ayrılmamıştır. 4 kromatid için iki sentromer
vardır.
Ayrıca mitozdan farklı olarak bu evrede tetratlar arasında parça
değişimi gerçekleşir. Krossing-over denilen bu parça değişimi tür içinde
çeşitliliği sağlar. Bu evrenin sonunda çekirdek zarı parçalanarak
kaybolur.
Metafaz-I
Çekirdek zarının parçalanması sona ermiş,
sentrozomlar kutupulara çekilmiş ve iğ iplikleri ortaya çıkmıştır. Sentromerleri
çift olan tetratlar ekvatoral düzlem üzerine dizilir.
Anafaz-I
Bu
evrede tetratlar ikiye ayrılarak kutuplara giderler. Ana ve babadan gelen
kromozomlar rasgele olarak birbirlerinden ayrılırlar (özelliklerimizin
bazılarının anadan bazılarının babadan geçmesinin nedeni). Bu evrede kromozom
sayısı indirgendiğinden kutuplara taşınan yani oğul hücrelere geçecek olan
kromozom sayısı vücut hücrelerinin kromozom sayısının yarısı
kadardır.
Telofaz-I
Hücrenin iki kutbunda bulunan kromozomlar
uzayıp incelmeye başlar. Etraflarında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazmanın
boğumlanmasıyla da haploid sayıda kromozoma sahip iki yavru hücre
oluşur.
Buraya kadar geçen olaylar mayoz-I olarak adlandırılır. Bundan sonra
mitozdakinin aksine arada interfaz evresi olmaksızın profaz-II'nin başlamasıyla
mayoz-II başlar. Mayoz-II mitoz bölünmenin hemen hemen aynısıdır. Hücrelerdeki
haploid kromozom sayısı korunarak profaz-II, metafaz-II, anafaz-II ve telofaz-II
gerçekleşerek mayoz bölünmenin sonunda n kromozom sayısına sahip 4 yavru hücre
meydana gelir.
Konu: Mitoz Ve Mayoz Bölünme 
Salı Ocak 26, 2010 4:55 pm
